ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ.
ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΙΑ « ΚΙΣΣΟΥ».

   Ο Ιωακείμ και η Άννα είναι οι γονείς της Παρθένου Μαρίας. Ο πατέρας της ήταν ένας πλούσιος κτηνοτρόφος αλλά  και ευσεβής, όπως και η σύζυγος του Άννα. Κατάγονταν από το βασιλικό γένος του Δαβίδ και είχαν μεγάλη θλίψη, γιατί δεν είχαν αποκτήσει παιδί.  Όταν σε κάποια μεγάλη γιορτή ο Ιωακείμ επρόκειτο να προσφέρει τα δώρα του στο Θεό πρώτος, του το απαγόρευσαν οι άρχοντες του Ναού και αποχώρησε θλιμμένος από την τέλεση της γιορτής.  Πρέπει δε να επισημάνουμε,  ότι η ατεκνία την εποχή εκείνη ήταν ντροπή-κατάρα για ένα ανδρόγυνο και όλοι τους πε¬ρι¬φρο¬νού¬σαν μέσα στην κοινωνία. Γι’ αυτό  το ζευγάρι που δεν είχε παιδιά την εποχή εκείνη, ήταν μεγάλη  ντροπή.  Έτσι αναγκάστηκε να καταφύγει στην έρημο, όπου έμεινε περίπου σαράντα μέρες και με νηστεία και προσευχή παρακαλούσε το Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί. Ο Θεός που άκουσε τις προσευχές τους θέλησε να τους ανταμείψει για την πίστη τους. Τους ανακοινώνει με τον αγγελιοφόρο Του άγγελο, πρώτα στην Άννα και μετά στον Ιωακείμ, ότι θα αποκτήσουν παιδί. Με μεγάλη χαρά άκουσε η Άννα το γεγονός και υποσχέθηκε στον άγγελο, ότι θα το αφιερώσει στο Θεό. Σύμφωνα δε με την Παράδοση της Εκκλησίας μας το γεγονός έλαβε χώρα στα Ιεροσόλυμα. Έτσι, μετά από εννιά μήνες η Άννα γέννησε κορίτσι που το ονόμασε Μαριάμ, που σημαίνει Κυρία, Ελπίδα, (εξελληνισμένο Μαρία). Την ανάθρεψε όσο καλύτερα μπορούσε και μόλις έγινε τριών χρόνων  την αφιέρωσε στο Θεό, σύμφωνα με την υπόσχεση που είχε δώσει στον  αγγελιοφόρο του Θεού, Άγγελο.
                                                                

Ο Αρχιερέας Ζαχαρίας είναι Εκείνος, που παραλαμβάνει τη Θεοτόκο. Φορώντας όλα τα εξαρτήματα της Αρχιερατικής του στολής, όπου φαίνεται καθαρά και το χρυσό πέταλο της Αρχιεροσύνης. Βρίσκεται ακριβώς κάτω από το Κιβώριο  και κάνει τη χαρακτηριστική κίνηση, σκύβοντας και απλώνοντας τα χέρια του να την παραλάβει, προκειμένου να την τοποθετήσει στα Άγια των Αγίων στο Ναό. Πίσω από τη Θεοτόκο βρίσκονται οι γονείς της, που φαίνονται έτοιμοι να την παραδώσουν. Λίγο πιο πίσω ακολουθούν οι Επτά Μυροφόρες Παρθένες, που κρατούν λαμπάδες αναμμένες και φέρουν καλύπτρα στο κεφάλι τους σύμφωνα με την Ανατολική συνήθεια. Πίσω δε και λίγο παραπάνω από τον Αρχιερέα Ζαχαρία παριστάνεται η σκηνή των Αγγέλων, που θα διατρέφουν τη Θεοτόκο ( Η παράσταση βρίσκεται στο βόρειο τοίχο του κυρίως Ναού, στη δεύτερη ζώνη).
  

 Στην παράσταση της Γέννησης της Θεοτόκου απεικονίζεται η μητέρα Άννα να βρίσκεται μέσα στο δωμάτιο της και να είναι ξαπλωμένη. Στα πόδια της βρίσκεται η νεογέννητη Μαρία σπαργανωμένη, μέσα στην κούνια της. Στο αριστερό της μέρος παριστάνεται η σκηνή του λουτρού, που ετοιμάζεται από δύο γυναίκες. Η μια γυναίκα ρίχνει το νερό και η άλλη λούει μέσα στο λουτρό τη νεογέννητη Μαρία. Η παράσταση είναι όμοια περίπου με το λουτρό του Θείου Βρέφους. Πίσω από τη ξαπλωμένη Άννα, φαίνονται οι υπηρέτριες που της μεταφέρουν μέσα σε δίσκο το φαγητό. Μια άλλη υπηρέτρια βρίσκεται να σκύβει στο κεφάλι της Άννας που βρίσκεται ξαπλωμένη και στην άλλη πλευρά βρίσκεται ο Ιωακείμ να σκύβει τον αυχένα.
   Η Εκκλησία της Παναγίας στην Ενορία του Κισσού, βρίσκεται μέσα στο χωριό και δίπλα ακριβώς από το χώρο του Νεκροταφείου. Φθάνει κανείς εύκολα σ’ αυτή. Μόλις ο επισκέπτης φθάσει στο ύψος του χωριού θα ακολουθήσει την πρώτη αριστερή διακλάδωση και θα βρεθεί μπροστά του η Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Καλό θα είναι να αφήσει το αυτοκίνητό του εδώ που υπάρχει χώρος, για να ακολουθήσει δεξιά πορεία με τα  πόδια υποχρεωτικά. Η πρώτη ανηφορική διακλάδωση αριστερά, θα τον οδηγήσει να φθάσει στο εκκλησάκι της Παναγίας, αφού η απόστασή του δεν ξεπερνά τα 200 μέτρα.
   Είναι ένα γραφικό εκκλησάκι ρυθμού Βασιλικής με διαστάσεις 7,50 Χ  2,60 περίπου μέτρα. Υπάρχει μικρή προσθήκη μεταγενέστερη στον παλαιό Ναό  από τη δυτική πλευρά με διαστάσεις 3,20 Χ 3.00 μέτρα, ώστε να σχηματίζεται εσωτερικά ανακουφιστικό τόξο. Το πότε κατασκευάστηκε και το πότε αγιογραφήθηκε μας είναι άγνωστο, γιατί δεν έχει διασωθεί κτητορική επιγραφή. Πιθανολογούμε όμως, ότι κατασκευάστηκε το ΙΔ΄ αιώνα  και αγιογραφήθηκε από τοπικούς αγιογράφους της ευρύτερης περιοχής. Όμως η υγρασία και τα άλατα έχουν αφήσει έντονα τα σημάδια τους, ώστε πολλές από τις τοιχογραφίες να μη μπορούν να διαβαστούν επακριβώς. Μπορούμε όμως να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι πολλές από τις τοιχογραφίες διατηρούνται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση και τα αγιογραφικά τους θέματα είναι σπάνια και ασυνήθιστα για την ευρύτερη περιοχή.

                                                                  

Στην κόγχη του Ιερού Βήματος και πάνω από την εντειχισμένη Αγία Τράπεζα διακρίνουμε δύο Λειτουργικούς Ιεράρχες, που τα ονόματά τους είναι δυσανάγνωστα. Πιθανολογούμε όμως ότι είναι ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Μέγας Βασίλειος.

                                                               

Πάνω ακριβώς από τους Ιεράρχες διακρίνουμε την αυστηρή και επιβλητική μορφή του Παντοκράτορα, που είναι από τις πιο διαδεδομένες τοιχογραφίες στις Εκκλησίες της Κρήτης. 

                                                                   

Στο αριστερό μέτωπο της κόγχης του Ιερού Βήματος βλέπουμε τον Αρχάγγελο Γαβριήλ να κρατεί σκήπτρο με το αριστερό του χέρι και με το δεξί να ευλογεί τη Θεοτόκο που βρίσκεται στο δεξιό μέτωπο της κόγχης και να της απευθύνει το χαιρετισμό « Χαίρε Κεχαριτωμένη….», που είναι γραμμένος στη δεξιά κορυφή της παράστασης.

                                                                 

Στο άλλο μέτωπο της κόγχης διακρίνουμε ελάχιστα τη Θεοτόκο, που με την παρουσία του Αρχαγγέλου Γαβριήλ συνθέτουν την παράσταση του Ευαγγελισμού.

                                                                   

Στο πιο πάνω της κόγχης μέτωπο βλέπουμε τη Φιλοξενία του Αβραάμ. Μπροστά στο στρωμένο τραπέζι κάθονται τρεις Άγγελοι, που εικονίζουν την Τρισυπόστατο της Θεότητας, στους οποίους παραθέτει γεύμα ο Αβραάμ. Στην αριστερή άκρη της παράστασης φαίνεται η σύζυγός του Σάρα, που τους  προσφέρει τις υπηρεσίες της.

                                                                  

Στην καμάρα της κόγχης του Ιερού Βήματος διακρίνουμε την παράσταση της Ανάληψης, όπου ο Χριστός φαίνεται να περιβάλλεται από ελλειψοειδή  Δόξα και να οδηγείται από τέσσερις ιπταμένους Αγγέλους. Κρατεί Ευαγγέλιο με το αριστερό Του χέρι και με το δεξί ευλογεί.

Και από τις δύο πλευρές γράφονται οι Απόστολοι χωρισμένοι σε δύο ημιχόρια, με φόβο « εμβλέποντες εις τον Ουρανόν τον Αναλαμβανόμενον».

                                                                  

Στο αριστερό ημιχόριο όπως εμείς βλέπουμε, διακρίνουμε τη Θεοτόκο, ένα Άγγελο και τη μισή ομάδα των μαθητών.

                                                                  

Στο άλλο ημιχόριο έχουμε, ένα Άγγελο και την υπόλοιπη ομάδα των μαθητών.

                                                                  

                                                                    

Στο βόρειο τοίχο της κόγχης του Ιερού Βήματος διακρίνουμε τρείς  ολόσωμους Αγίους, που τα ονόματά τους είναι δυσανάγνωστα.

                                                                 

Στην αντίστοιχη θέση του νότιου  τοίχου βλέπουμε άλλους τρείς ολόσωμους Αγίους, που τα ονόματά τους είναι επίσης δυσανάγνωστα.

Στο βόρειο τοίχο του κυρίως Ναού και στην πρώτη ζώνη διακρίνουμε:
                                                                

Την παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου, που είναι από τις πλέον συνηθισμένες τοιχογραφίες και καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα του κάθε Ναού, όταν την χρησιμοποιούν οι αγιογράφοι. Εδώ δυστυχώς ο χρόνος έχει αφήσει έντονα τα σημάδια του, με αποτέλεσμα η παράσταση να αναγνωρίζεται με δυσκολία, γιατί δε διασώζεται ολόκληρη. Διακρίνουμε το Χριστό να περιβάλλεται από Δόξα, να φέρεται από δύο Αγγέλους και να κρατεί στα χέρια Του τη Ψυχή της Μητέρας Του, με τη μορφή σπαργανωμένου βρέφους. Αριστερά και δεξιά Του βρίσκονται οι Απόστολοι, που ήλθαν από τα πέρατα της Οικουμένης, είναι από τα ελάχιστα σημεία της παράστασης, που έχουν διασωθεί.
 

                                                                  

Στην παράσταση διακρίνουμε έφιππο τον Άγιο Γεώργιο.

                                                                    

Επίσης εδώ βλέπουμε έφιππο τον Άγιο Δημήτριο.

   Στη μεσαία ζώνη τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο τοίχο, ο αγιογράφος χρησιμοποιεί παραστάσεις που είναι παρμένες από τους γονείς της Θεοτόκου. Οι παραστάσεις αυτές είναι σπάνιες και ασυνήθιστες για τις Εκκλησίες του τόπου μας, αλλά ίσως και της ευρύτερης περιοχής, για την ίδια πάντα Βυζαντινή περίοδο.
   Έτσι  στη μεσαία ζώνη του βόρειου τοίχου διακρίνουμε:

                                                                 

Την οικία του Ιωακείμ, όπου το ζεύγος Ιωακείμ και Άννα καθισμένοι απολαμβάνουν το φαγητό τους.

                                                                 

 Η προσφορά των γονέων της Θεοτόκου, που σαν παράσταση είναι σπάνια στις Εκκλησίες της Κρήτης. Ο Ιωακείμ κρατά το Δώρο του έτοιμος να το παραδώσει στον Αρχιερέα του Ναού Ζαχαρία. Η Άννα πίσω του κρατά και αυτή το ίδιο δώρο και δείχνει να είναι χαρούμενη, για την προσφορά. Ο Αρχιερέας Ζαχαρίας φαίνεται να κάθεται στο θρόνο του Ναού και να απλώνει τα χέρια του, προκειμένου να παραλάβει τα δώρα του ζεύγους.

                                                                  

Η Γέννηση της Θεοτόκου, όπου διακρίνουμε την Άννα να είναι ξαπλωμένη στο δωμάτιό της. Οι υπηρέτριες έχουν αναλάβει την φροντίδα της, προκειμένου να την εξυπηρετήσουν καλύτερα. Κάτω δεξιά φαίνεται να κάνουν το λουτρό στη νεογέννητη Μαρία.

Στην επάνω ζώνη πάντα του βόρειου τοίχου διακρίνουμε:

                                                                  

Την Υπαπαντή του Χριστού, όπου η Θεοτόκος παραδίδει το Χριστό στο γέροντα Συμεών. Πίσω από τη Θεοτόκο βρίσκεται ο Ιωσήφ, που κρατεί στα χέρια του τα καθιερωμένα δώρα έτοιμος να τα προσφέρει. Ο Συμεών κρατεί στην αγκαλιά του το Χριστό, φαίνεται να βρίσκεται κάτω από κιβώριο και λίγο αριστερά του βρίσκεται τραπέζι, επάνω στο οποίο είναι τοποθετημένος ο Νόμος. Πίσω του βρίσκεται η προφήτης Άννα, που κρατεί στο αριστερό της χέρι ανοιχτό ειλητάριο, που γράφει « τούτο το βρέφος Ουρανόν και Γήν εστερέωσεν». Λουκ. Β΄22-38.

                                                                 

Την Βάπτιση του Χριστού, όπου ο Κύριός μας είναι σταματημένος όρθιος μέσα στον Ιορδάνη ποταμό και είναι εντελώς γυμνός, σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα. Έχει ελαφρώς διασταυρωμένα τα πόδια Του προκειμένου να καλύψει το φύλο Του, που είναι στάση καθαρά Ανατολική. Πάνω από το κεφάλι Του υπάρχει κυανούν ημικύκλιο, που εικονίζει τον Ουρανό και προβάλλει «εν είδει Περιστεράς» το Άγιο Πνεύμα. Αριστερά ο Ιωάννης « άπτεται της Κορυφής του Δεσπότου». Δεξιά τρεις Άγγελοι φέρουν τα ενδύματα του Σωτήρα Χριστού, «προσκλίνοντες», προς Αυτόν.

                                                                 

Τη Βαϊοφόρο, δηλαδή τη Θριαμβευτική Είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Ο Κύριος καθισμένος επάνω σε λευκού χρώματος « πώλου όνου» κατά το συνήθη Ανατολικό γυναικείο τρόπο, όπου με το δεξί Του χέρι ευλογεί, πορεύεται στα Ιεροσόλυμα ακολουθώντας Τον οι μαθητές Του. Τον υποδέχεται ο όχλος των Εβραίων και τα παιδιά, που κάποια απ’ αυτά φαίνονται να αναρριχώνται σε δένδρα από φοίνικα. Δεξιότερα στο βάθος φαίνονται τα κτίρια της Ιερουσαλήμ.

                                                                  

Την Ανάσταση του Χριστού και τη Κάθοδό Του στον Άδη, όπου ο Κύριος κρατεί με το αριστερό Του χέρι το Σταυρό της Αναστάσεως. Με το δεξί Του χέρι σηκώνει από την σαρκοφάγο τον Αδάμ, που αποτελεί το σύμβολο του ανθρώπινου γένους. Πίσω  από τον Αδάμ ακολουθεί η Εύα και ο δίκαιος Άβελ. Απέναντι από τους πρωτόπλαστους ιστορούνται οι βασιλείς Δαυϊδ και Σολομώντας. Λίγο παραπάνω ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, που ευαγγελίστηκε το μυστήριο της Θείας Οικονομίας, «και τοις εν Άδη, Θεόν φανερωθέντα εν σαρκί…».  

Στο νότιο τοίχο και στη κάτω ζώνη διακρίνουμε:

                                                                    

 Ελάχιστα την παράσταση της Δέησης.

  

                                                            

     

 Ένα ολόσωμο στρατιωτικό Άγιο δυσανάγνωστο.

                                                                 

Τους Αγίους, Μέγα Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη.

Στη μεσαία ζώνη του νότιου τοίχου διακρίνουμε:

                                                                   

Την προσευχή της Αγίας Άννας, όπου παριστάνεται η Αγία μέσα στο κήπο της.

                                                                  

Ο ασπασμός του Ιωακείμ και της Άννας ή όπως λέγεται σήμερα, η Σύλληψη της Αγίας Άννας, όπου παριστάνονται οι γονείς της Θεοτόκου εναγκαλιζόμενοι.

                                                                   

Η Σκηνή του Ιωακείμ ή όπως διαφορετικά λέγεται ο Ευαγγελισμός του Ιωακείμ. Η παράσταση εικονίζει τον Ιωακείμ να κάθεται στη σκηνή του στην έρημο και πάνω αριστερά τον Άγγελο του Κυρίου να του μεταφέρει το μήνυμα για τη σύλληψη της Αγίας Άννας.

                                                                  

Μόλις αναχώρησαν οι μάγοι, Άγγελος Κυρίου παρουσιάστηκε στον ύπνο του Ιωσήφ και του λέγει: « εγερθείς παράλαβε το παιδίον και τη μητέρα αυτού και φεύγε εις Αίγυπτον και ίσθι εκεί έως αν είπω σοι. Μέλλει γαρ Ηρώδης ζητείν το παιδίον του απολέσαι αυτό».

                                                                  

Τη σφαγή των νηπίων, όπου παριστάνεται ο Ηρώδης να κάθεται στον πολυτελή του θρόνο και γύρω του οι στρατιώτες να διατρυπούν με τα ξίφη τους τα παιδιά, όπου μερικών τα κεφάλια βρίσκονται κάτω στο έδαφος. Δεξιά στην παράσταση εικονίζεται η Ελισάβετ με το μικρό Ιωάννη, που ψάχνουν να βρουν ασφαλές καταφύγιο. Λίγο πιο κάτω η Ραχήλ φαίνεται « κλαίουσα τα τέκνα αυτής».

Στην επάνω ζώνη του νότιου τοίχου διακρίνουμε:

                                                                   

Τη Γέννηση του Χριστού, όπου παριστάνεται η Θεοτόκος «ανακεκλιμένη» σε διαγώνιο τοποθετημένο κρεβάτι και έχει στη δεξιά της πλευρά το Θείο Βρέφος « εσπαργανωμένον, κείμενον εν φάτνη». Κάτω δεξιά έχουμε τη σκηνή του λουτρού του νεογέννητου, που ενεργούν η Μαία και η Σαλώμη. Στην αριστερή γωνία ο Ιωσήφ καθισμένος φαίνεται να απορεί και να θαυμάζει, για το γεγονός. Δίπλα στη Φάτνη βλέπουμε το βόδι και τον όνο. Πάνω δε από το βραχώδες τοπίο, παριστάνονται να υμνολογούν οι  Άγγελοι. Δεξιά βλέπουμε τους ποιμένες, που ο νεότερος κάθεται και παίζει τον αυλό του. Η παράσταση πλουτίζεται και με την παρουσία των Μάγων κοντά στο Σπήλαιο, έτοιμοι να προσφέρουν τα δώρα τους.

                                                                 

Τη Φυγή στην Αίγυπτο, όπου η Θεοτόκος καθισμένη επάνω στον όνο και τον Ιωσήφ να κρατεί στους ώμους του το Θείο Βρέφος. Σε παρόμοιες παραστάσεις η Θεοτόκος είναι Εκείνη που κρατά στην αγκαλιά Της, το Θείο Βρέφος. Το ζώο φαίνεται να οδηγεί ο « υιός του Ιωσήφ», Ιάκωβος ο Αδελφόθεος. Η παράσταση πλουτίζεται με αρκετά αρχιτεκτονήματα. 

                                                                

Την Έγερση του Λαζάρου, όπου εικονίζεται αριστερά ο Κύριος να συνοδεύεται από τον όμιλο των μαθητών Του. Δεξιά το Λάζαρο να εξέρχεται από το μνημείο και κάτω τη Μάρθα και τη Μαρία να είναι γονυκλινείς προς τον Ιησού. Ένας άνδρας σέρνει την πλάκα, που κάλυπτε το μνημείο. Ο Λάζαρος παριστάνεται « δεδεμένος κειρίαις», που λύνει ένας Ιουδαίος με το ένα του χέρι και με το άλλο καλύπτει με το ιμάτιο τη μύτη του , δηλώνοντας έτσι ότι « ήδη όζει» ο πεθαμένος.

                                                               

 Η Προδοσία του Ιούδα, όπου βλέπουμε  τον προδότη να ασπάζεται το Σωτήρα Χριστό. Κάτω αριστερά έχουμε το επεισόδιο του Πέτρου και του δούλου του Αρχιερέως, που κόβει το αυτί του Μάλχου.

 Στο δυτικό τοίχο του κυρίως Ναού διακρίνουμε:

                                                                  

 Την παράσταση της Σταύρωσης του Χριστού επάνω στο Σταυρό. Αριστερά όπως βλέπουμε υπάρχει η Θεοτόκος με όμιλο γυναικών, και δεξιά ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Κάτω το στρατιώτη που λόγχισε την πλευρά του Χριστού και δεξιότερα ο εκατόνταρχος όρθιος να υψώνει το χέρι του και να ομολογεί ότι « αληθώς Θεού Υιός ήν Ούτος». Πάνω δε από το Σταυρό υπάρχει η επιγραφή « ο Βασιλεύς της Δόξης».

 

 

Απολυτίκιο της Γιορτής:

 Η Γέννησίς σου Θεοτόκε, χαράν εμήνυσε πάση τη οικουμένη. Έκ σου γαρ ανέτειλεν ο Ήλιος της δικαιοσύνης, Χριστός ο Θεός ημών. Και λύσας την κατάραν, έδωκε την ευλογίαν. Και καταργήσας τον θάνατον, εδωρήσατο ημίν ζωήν την αιώνιον.

Ακούστε το απολυτίκιο της Γιορτής:

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

1). Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2). Θεοδώρου Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρέθυμνο 1972.
3). Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, Βυζαντινές τοιχογραφίες της Κρήτης, Αθήνα 1957.
4) Απολυτίκια Αγίων,Byzmusic.gr, π.Νικόδημος Καβαρνός.

Την παρούσα εργασία την αφιερώνω:

1). Στους Ενορίτες της Ενορίας Κισσού, με την ευχή να γνωρίζουν οι οικογένειές τους, πλούσια τη Χάρη της Παναγίας.
2). Στη εγγονή μου Μαρκέλλα, να την προστατεύει η Παναγία μαζί με τους γονείς της και να γνωρίζουν πλούσια τη Χάρη Της.
3). Στη μνήμη του αείμνηστου πατέρα μου Πρωτοπρεσβυτέρου Βασιλείου Στυλιανού Σταυριανάκη, που από το 1947 και επί σειρά ετών υπηρέτησε την Ενορία Κισσού, μαζί με τις Ενορίες Κεντροχωρίου και Πλατανέ.

   Ευχαριστώ τέλος θερμά και όλους που με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν σ’ αυτή την εργασία και ιδιαίτερα τον Πρωτοπρεσβύτερο π. Εμμανουήλ Μαράκη για την πολύτιμη βοήθειά του.

                                                                        Σπήλι, Δεκέμβριος 2010.
                                                            Σταυριανάκης Κωνσταντίνος του Βασιλείου.
                                                      Θεολόγος, πρώην Διευθυντής, Γενικού Λυκείου Σπηλίου.

.

                                                                                                                    

                                                                                                      

 

                                
                                                                           .