ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
« Ο ΑΓΙΟΣ  ΙΩΑΝΝΗΣ – Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ»
ΣΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΕΝΤΡΟΧΩΡΙΟΥ.

   Ο  Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Χριστού ήταν παιδί του ιερέα Ζαχαρία και της  Ελισάβετ που ήταν δίκαιοι και «άμεμπτοι» απέναντι στο Θεό και τηρούσαν πιστά τις εντολές Του. Αυτό το ανδρόγυνο διάλεξε ο Θεός  να φέρει στο κόσμο παιδί που θα ετοιμάσει το δρόμο στο μέλλοντα να έλθει στη γη  Μεσσία, όμως και οι δυο τους ήταν «προβεβηκότες εν ταις ημέραις αυτών» και δεν είχαν τεκνοποιήσει. Κατά την άσκηση της εφημερίας του στο Ναό, άγγελος Κυρίου επισκέπτεται το Ζαχαρία και του ανακοινώνει το γεγονός ότι η σύζυγός του Ελισάβετ θα γεννούσε παιδί και θα το ονόμαζε Ιωάννη, που σημαίνει ο Θεός «ίλεως εστιν» ο Θεός να σε ελεήσει, ο Θεός να σε βοηθήσει. Όταν δε «επλήσθη ο χρόνος του τεκείν», η Ελισάβετ γέννησε παιδί νικήσασα έτσι τους νόμους της φύσης, που σκόρπισε τη χαρά όχι μόνο στις ίδιες τις καρδιές τους, αλλά και σ’ όλους τους συγγενείς και τους φίλους. Σύμφωνα πάντα με τη διήγηση των Ευαγγελίων η ζωή του Ιωάννη του Πρόδρομου παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την ζωή του Ιησού Χριστού. Γρήγορα μετακόμισε στην έρημο όπου καλλιεργήθηκε και καταρτίστηκε πνευματικά , αρχίζοντας έτσι τη δημόσια δράση του, βάπτιζε όσους ερχόταν σ’ αυτόν , κήρυξε τη μετάνοια και έλεγχε όλους εκείνους που καταπατούσαν τις εντολές του Θεού και δεν εξαίρεσε ούτε αυτόν ακόμη τον Βασιλικό οίκο, με τον ανήθικο τύραννό του Ηρώδη  Αντύπα. Στη γιορτή δε των γενεθλίων της κόρης του Ηρωδιάδας, της υποσχέθηκε ότι θα της έδιδε «ο εάν αιτήσηται». Αυτή δε με την προτροπή της μητέρας της εζήτησε να της φέρουν αμέσως και «επί πίνακι, την κεφαλήν Ιωάννου του Βαπτιστού». Έτσι έγινε η εκτέλεση του φρικτού εγκλήματος εύκολα, γιατί ο Άγιος ήταν κλεισμένος στις φυλακές του.

   Η εκκλησία μας πολλές φορές το χρόνο τιμά τη μνήμη του Ιωάννη του Βαπτιστή. ΄Ετσι στις 23 Σεπτεμβρίου γιορτάζει τη Σύλληψη του και στις 24 Ιουνίου τη γέννησή του. Τη σύναξή του στις 7 Ιανουαρίου και την αποκοπή της τίμιας αυτού κεφαλής στις 29 Αυγούστου. Την ά και  β΄ εύρεση της τίμιας αυτού κεφαλής στις 24 Φεβρουαρίου και της γ΄εύρεσης αυτής στις 25 Μαϊου.

Κατά τη Βυζαντινή αγιογραφική παράδοση, ο Άγιος παριστάνεται τονισμένος ο μοναχικός και ασκητικός του χαρακτήρας. Το σώμα του εικονίζεται σκελετώδες και τα χέρια του και τα πόδια του πολύ αδύνατα. Φορεί πάντα βραχύ τρίχινο ένδυμα που αφήνει γυμνά τα άκρα και το στήθος  για να τονίζεται περισσότερο το σκελετώδες του σώμα. Κατά τη μεταβυζαντινή αγιογραφική παράδοση ο Άγιος εικονίζεται να είναι στραμμένος προς τα πλάγια (κατά κρόταφο ),επικρατεί η ασκητική του μορφή με μικρές αλλαγές στη στάση και το ένδυμα, μερικές δε φορές ιστορείται η παράσταση με αποκομμένη την κεφαλή του και τοποθετημένη σε δίσκο ή πιάτο.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του Χριστού κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στο Χορό των Αγίων της εκκλησίας μας. Το όνομά του είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα ονόματα στον Ελληνικό Ορθόδοξο λαό κι είναι συνδεδεμένο με ποικίλα λατρευτικά έθιμα.
΄Ετσι τα έθιμα στις 7 Ιανουαρίου μας θυμίζουν τη Βάπτιση του Χριστού, όπου σε πολλές περιοχές της χώρας μας οι κάτοικοι χωρισμένοι σε ομάδες και εφοδιασμένοι με δοχεία νερού και με μικρά κλαδιά δέντρων έβρεχε ο ένας τον άλλο, πολλές φορές δε βρέχονταν ολόκληροι, για να παραμείνουν γεροί όλο το χρόνο.
Μεγάλης και ξεχωριστής σημασίας αποτελεί η 24η Ιουνίου, ημέρα της γέννησής του. Κατά την ημέρα αυτή σε πολλές περιοχές του τόπου μας ανοίγουν  τον Κλήδονα αφού προηγουμένως συγκεντρώσουν το αμίλητο νερό σε δοχείο μέσα στο οποίο ο κάθε νέος και νέα, έχει ρίξει το ριζικάρι του (κάποιο πολύτιμο αντικείμενο ) γι’ αυτό ονομάζεται σε πολλές περιοχές Ριζικάρης, και η ημέρα αυτή τ΄ Αϊ Γιάννη του Κληδόνου. Τον ονομάζουν επίσης σε πολλές περιοχές του τόπου μας Ριγανά  ή  Απορνιαστή,  γιατί τότε θεωρούν τη ρίγανη έτοιμη για συγκομιδή ή γιατί τότε τελειώνει το όρνιασμα των σύκων.  
   Με μεγάλη δε συγκίνηση ο Ελληνικός Ορθόδοξος λαός γιορτάζει στις 29 Αυγούστου τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Προδρόμου που προκάλεσε η κακούργα Ηρωδιάδα η οποία σύμφωνα με τη λαογραφική παράδοση στην προσπάθειά της να περάσει ένα παγωμένο ποτάμι, ο πάγος υποχώρησε και έπεσε μέσα σε μια τρύπα που φαίνονταν μόνο το κεφάλι της, για να βασανίζεται αιώνια για το θάνατο του Αγίου.
Σε πολλές περιοχές του τόπου μας η ημέρα αυτή ονομάζεται τ Αϊ Γιάννη του Ριγολόου (Ριγολόγου),  όπου θεραπεύονται όσοι υποφέρουν από πυρετό και την νηστεύουν για να μη τους πιάσει ρίγος. Η νηστεία της μέρας αυτής συνοδεύεται με απαγόρευση από οτιδήποτε μοιάζει με αίμα που έτρεξε άφθονο από το κεφάλι του Αγίου. Για αυτό σε πολλές περιοχές οι χριστιανικές οικογένειες δεν καταναλώνουν, μαύρο σταφύλι, μαύρο σύκο και γενικά μαύρο φρούτο που έβαψε το αίμα του Αγίου.
   Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Τοπικό Διαμέρισμα Κεντροχωρίου, βρίσκεται στο δρόμο της διακλάδωσης για Κεντροχώρι, δεξιά, σε απόσταση περίπου 300 μέτρων από αυτή. Είναι ένα γραφικό και όμορφο εκκλησάκι, τύπου Βασιλικής, με διαστάσεις 5,30 Χ 2,60 μέτρα. Εσωτερικά ο ναός σχηματίζει καμάρα και εξωτερικά η στέγη του έγινε επίπεδη και  καλύφτηκε με τσιμέντο. Επίσης καλύφτηκε με ασβέστη η πρώτη ζώνη αγιογράφησης σε ύψος περίπου 2 (δύο) μέτρων με αποτέλεσμα οι όποιες παραστάσεις υπήρχαν, σήμερα να μη διαβάζονται. Βέβαια έχομε και από την άλλη μεριά την υγρασία με τον χρόνο, που άφησαν έντονα τα σημάδια τους. Το πότε κατασκευάστηκε και το πότε αγιογραφήθηκε μας είναι άγνωστο γιατί δε διασώζονται οι κτητορικές επιγραφές, πιθανολογούμε όμως το  ΙΔ αιώνα και αγιογραφήθηκε από τοπικούς αγιογράφους.

Στην κόγχη του Ιερού διακρίνονται έξη λειτουργικοί Ιεράρχες με Αρχιερατική  αμφίεση.

                                                                  

Οι τρεις όπως τους βλέπουμε από αριστερά είναι, ο Μέγας Αθανάσιος, ο Άγιος Νικόλαος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

                                                                  

Οι άλλοι τρεις όπως τους βλέπουμε από δεξιά είναι, ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Μέγας Βασίλειος.

                                                                  

Στην παράσταση της Δέησης που είναι πάνω από τους έξη Ιεράρχες, ο Χριστός βρίσκεται καθισμένος σε μεγαλοπρεπή Θρόνο. Με το δεξιό Του χέρι ευλογεί και με το αριστερό Του κρατεί ανοικτό Ευαγγέλιο.

                                                                   

Δεξιά Του βρίσκεται η Θεοτόκος 

  

                                                                    

και αριστερά Του ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

                                                                

 Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου σημειώνεται πρώτος στο Δωδεκάορτο « ως της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον».Το γεγονός παριστάνεται συνήθως με δύο πρόσωπα, με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ αριστερά, και την Παρθένο Μαρία δεξιά. Ο  Αρχάγγελος παριστάνεται να κρατεί σκήπτρο και μεταφέρει τη Θεία  εντολή, πηγαίνει προς τα δεξιά και απλώνει το δεξί του χέρι προς τη Θεοτόκο.

                                                                  

Η Παρθένος Μαρία παριστάνεται όρθια να φορεί το κόκκινο φόρεμα και με ταπείνωση να έχει το δεξιό της χέρι στο στήθος, φαίνεται να ακούει το χαρμόσυνο μήνυμα του Αρχαγγέλου  και να δηλώνει έτσι την υποταγή της « Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου».

                                                                

H θέση της παράστασης της Ανάληψης ,όταν εικονίζεται σε τοιχογραφία, βρίσκεται πάντα στο ανατολικό τμήμα του Ιερού Βήματος.
Στην παράσταση αυτή ο Χριστός εικονίζεται στο μέσο ελλειψοειδούς δόξας που φαίνεται να φέρεται από δύο ιπταμένους αγγέλους και κρατεί με το αριστερό χέρι κλειστό ειλητάριο και με το δεξιό χέρι ευλογεί.

                                                                  

Δίπλα ακριβώς εικονίζονται οι Απόστολοι χωρισμένοι σε δύο ημιχόρια με τη Θεοτόκο ανάμεσα σε δύο αγγέλους και να παρακολουθούν φοβισμένοι τον
       «Αναλαμβανόμενον».

    

Κατά τη Βυζαντινή αγιογραφική παράδοση  σε τοπίο βραχώδες σχήματος ισόπλευρου τριγώνου ανοίγεται σπήλαιο μέσα στο οποίο ιστορείται η φάτνη των αλόγων , όπου βρίσκεται σπαργανωμένο το Θείο Βρέφος. Πάνω ακριβώς από την κορυφή του Σπηλαίου, εικονίζεται ο ουρανός απ’ όπου προβάλλει το Αστέρι που οδήγησε τους Μάγους και το Φώς του κατέρχεται στο Θείο Βρέφος. Στην επάνω αριστερή γωνία του τριγώνου βρίσκονται οι άγγελοι να υμνολογούν. Οι Μάγοι βρίσκονται λίγο πιο κάτω να κρατούν σε κιβώτια τα δώρα τους. Ο Ιωσήφ κάθεται σε μια γωνία στο κατώτερο τμήμα σκεπτικός. Το Θείο Βρέφος βρίσκεται σπαργανωμένο εντός κιβωτίου σχήματος Φάτνης. Το λουτρό του νεογέννητου βρίσκεται στην απέναντι γωνία που κάθεται ο Ιωσήφ. Η Θεοτόκος τέλος καθισμένη εκφράζει την άποψη ότι το σώμα της δεν εξαντλήθηκε όπως σημειώνουν οι Πατέρες και οι Υμνωδοί της εκκλησίας μας « επί τω ξένω σου τόκω τας ωδίνας φυγούσα υπερφυώς».

                                                                  

Στην παράσταση  αυτή της Υπαπαντής το Θείο Βρέφος παραδίδεται από τη Θεοτόκο στην αγκαλιά του δίκαιου Συμεών που βρίσκεται κάτω από κιβώριο που περικλείεται από θωράκια και έχει την έννοια του Ιερού, όπου έλαβε χώρα το γεγονός. Πίσω του εικονίζεται η προφήτης Άννα και πίσω από τη Θεοτόκο ο μνήστορας Ιωσήφ.

                                                                  

Στην παράσταση της Βαϊοφόρου ο Χριστός εικονίζεται καθισμένος σε λευκό όνο, σύμφωνα με την Ανατολική συνήθεια. Με το αριστερό Του χέρι κρατεί ειλητό και με το δεξιό ευλογεί. Πίσω Του ακολουθούν οι Απόστολοι.                                

Στην παράσταση αυτή έχομε το φιλί της προδοσίας του Ιούδα του Ισκαριώτη. Είναι ο μαθητής που πρόδωσε το Διδάσκαλο, για Τριάκοντα Αργύρια.

  

                     

                                             

Στην εικονογραφική παράσταση των Εισοδίων, η Θεοτόκος παριστάνεται σε ηλικία τριών χρόνων να συνοδεύεται από τους γονείς της και να οδηγείται στο ναό του Κυρίου, όπου την ακολουθούν οι λαμπαδηφόροι Παρθένες. Στο ναό την υποδέχεται ο Ζαχαρίας ο Αρχιερέας που βρίσκεται κάτω από κιβώριο ,που παριστάνει τα ΄Αγια των Αγίων.

 

 

 

Απολυτίκιο του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου:

Προφήτα και Πρόδρομε, της παρουσίας Χριστού,αξίως ευφημήσαί σε, ουκ ευπορούμεν ημείς, οι πόθω τιμώντές σε. Στείρωσις γαρ τεκούσης, και πατρός αφωνία, λέλυνται τη ενδόξω, και σεπτή σου γεννήσει, και σάρκωσις Υιού του Θεού, κόσμω κηρύττεται.

                                                                                    Ακούστε το απολυτίκιο του Αγίου:

                                                                   

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΗΓΕΣ:

1). Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια.
2). Θεοδώρου Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρέθυμνο 1972.
3). Aπολυτίκια Αγίων,Byzmusic.gr, π.Νικόδημος Καβαρνός.

Την παρούσα εργασία την αφιερώνω:

1). Στον Εφημέριο, στους Ενορίτες και σε όσους φέρουν βαπτιστικά το όνομα του Αγίου στο Τοπικό Διαμέρισμα Κεντροχωρίου, με την ευχή να γνωρίζουν οι οικογένειές τους, πλούσια τη Χάρη Του.
2). Στη νεογέννητη εγγονή μου, να την προστατεύει ο Άγιος μαζί με τους γονείς της.
3). Στη μνήμη του αείμνηστου πατέρα μου Πρωτοπρεσβυτέρου Βασιλείου Στυλιανού Σταυριανάκη, που από το 1947 και επί σειρά ετών υπηρέτησε σαν Εφημέριος την Ενορία Κεντροχωρίου, μαζί με τις Ενορίες Κισσού και Πλατανέ.

   Ευχαριστώ τέλος θερμά και όλους που με οποιοδήποτε τρόπο βοήθησαν σ’ αυτή την εργασία και ιδιαίτερα τον Πρωτοπρεσβύτερο π. Εμμανουήλ Μαράκη για την πολύτιμη βοήθειά του.

                                                                                      Σπήλι, Ιούνιος  2009.
                                                                           Σταυριανάκης Κων/ντίνος του Βασιλείου.
                                                                     Θεολόγος, Διευθυντής Γενικού Λυκείου Σπηλίου.